Edukacja żywieniowa, a ryzyko otyłości wśród dzieci
Edukacja żywieniowa, a ryzyko otyłości wśród dzieci
Mając na uwadze rosnący odsetek osób z nadwagą i otyłością, przekazanie wiedzy żywieniowej oraz umiejętności komponowania zbilansowanych posiłków staje się priorytetem. Szacuje się, że każdego roku w naszym kraju będzie przybywać 400 tys. dzieci z nadmierną masą ciała, w tym 80 tys. będzie chorować na otyłość. Ważne jest wychwycenie nawet najmniejszych nieprawidłowości i podjęcie działań. W pierwszej kolejności należy zwiększyć wydatek energetyczny u dziecka poprzez zwiększenie aktywności fizycznej oraz zmodyfikować zachowania, które są niekorzystne dla jego zdrowia.
Prawidłowe żywienie jest niezbędnym czynnikiem, który warunkuje harmonijny rozwój fizyczny i psychiczny człowieka. Proces zaczyna się w okresie życia płodowego i przebiega w czasie etapów wzrastania i dojrzewania. Przekłada się to również na jakość i długość życia. Zachowania żywieniowe kształtują się w pierwszych latach życia. Dzieję się to poprzez obserwację i naśladowanie najbliższych dorosłych. W dużej mierze to od rodziców/ opiekunów zależy jakie smaki dziecko pozna, do jakich się przyzwyczai i jakie nawyki żywieniowe nabędzie.
W późniejszym okresie życia, gdy dziecko spędza w domu coraz mniej czasu i usamodzielnia się, wzory żywieniowe przyjęte w domu ulegają modyfikacji. Nastolatek bazuje na obserwacji otoczenia, zmienia się pod wpływem rówieśników oraz innych osób, a także pod wpływem nabytej wiedzy. Z tego względu prowadzenie edukacji żywieniowej w tej grupie wiekowej nabiera szczególnego znaczenia.
Wśród podstawowych błędów żywieniowych stanowiących przyczynę otyłości, oprócz nadmiernej liczby kalorii dostarczonych wraz z pożywieniem, na pierwszym miejscu należy wymienić żywność typu fast-food i każdą inną wysoko przetworzoną (czytajmy etykiety), słodkie napoje oraz nadmiar słodyczy.
W codziennym jadłospisie jest zdecydowanie zbyt mało warzyw (niektóre dzieci wcale ich nie jedzą) oraz niewystarczające ilości świeżych owoców. Do tego dochodzi niedostateczne spożycie mleka i produktów mlecznych dobrej jakości (najlepsze źródło wapnia niezbędnego w okresie wzrastania i rozwoju).
Kolejnym błędem jest niewłaściwy rozkład posiłków w ciągu dnia:
• brak pełnowartościowego śniadania,
• nieregularność posiłków,
• wartość kaloryczna posiłków znacząco przekraczająca całkowite dobowe zapotrzebowanie energetyczne.
Dodatkowo, liczba dostarczanych kalorii, która przekracza zapotrzebowanie, coraz częściej idzie w parze z niską wartością/gęstością odżywczą diety – dużo kalorii a za mało niezbędnych kwasów tłuszczowych omega-3, białka, witamin i składników mineralnych. Przy nadmiarze kalorii (tzw. puste kalorie) skutkujących nadwagą i otyłością, organizm pozostaje niedożywiony.
Otyłość w najprostszy sposób definiowana jest jako nadmiar tkanki tłuszczowej. Pomocnymi w określeniu, czy ilość tkanki tłuszczowej jest odpowiednia do płci i wieku dziecka są siatki centylowe. Na siatkach centylowych możemy sprawdzić i porównać takie parametry jak masa ciała, wysokość ciała oraz wskaźnik BMI (proporcja masy ciała do wysokości). Punktem odniesienia są dzieci w tej samej populacji, tej samej płci i w tym samym wieku. Wartości między 10-90 centylem informują o prawidłowym stanie odżywienia, między 3-10 o rosnącym prawdopodobieństwie niedowagi, między 90-97 centylem o nadwadze i zagrożeniu otyłością, a wartość powyżej 97 centyla o otyłości.
Ważne jest zrozumienie, że właściwa dieta wspiera zarówno rozwój fizyczny, jak i psychiczny, a także wpływa na jakość życia. Podjęcie działań edukacyjnych w zakresie żywienia, promocja aktywności fizycznej i rozwijanie świadomości prozdrowotnej wśród dzieci i młodzieży to klucz do zmniejszenia ryzyka wystąpienia u nich choroby jaką jest otyłość.
dr n. med. Agnieszka Ostachowska-Gąsior
Absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego, doktor nauk medycznych Collegium Medicum w dziedzinie dietetyki. Pracownik naukowo-dydaktyczny Wydziału Lekarskiego oraz Instytutu Zdrowia Publicznego Wydziału Nauk o Zdrowiu UJ. Wykładowca w Medycznym Centrum Kształcenia Podyplomowego oraz w Krakowskiej Wyższej Szkole Promocji Zdrowia. Główne obszary zainteresowań zawodowych to dietetyka kliniczna oraz dietoterapia w zaburzeniach odżywiania, edukacja żywieniowa, promocja zdrowia i aktywności fizycznej wśród dzieci, młodzieży a także osób dorosłych. Wiceprzewodnicząca Krakowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Dietetyki, na co dzień przyjmująca pacjentów w CM Safimed w Zabierzowie.
Artykuł powstał w ramach projektu „Ruch i zdrowe odżywianie to moje wyzwanie” realizowanego w latach 2024-2025 przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego.